Spondylolisthesis, wervelafglijding, vertebral slippage

Samenvatting

• Beschrijving klachten: Spondylolisthesis verwijst naar het verschuiven van een wervel ten opzichte van de onderliggende wervel, waarbij deze verschuiving zowel naar voren als naar achteren kan zijn. De ernst van de verschuiving wordt beoordeeld met behulp van een vierdelig grading-systeem, wat een gedetailleerd beeld van de aandoening geeft.
• Ontstaanswijze: Meestal treedt dit op in de lage rug. Oorzaken zijn divers, variërend van trauma, degeneratieve processen, overbelasting, tot ziekten zoals osteoporose, infecties en eerdere chirurgische ingrepen.
• Symptomen: Patiënten ervaren klachten zoals lage rugpijn, stijfheid, uitstralende pijn in de benen, een gevoel van instabiliteit en spierzwakte.
• Diagnose: De aandoening wordt gediagnosticeerd met een laterale röntgenfoto en een MRI-scan voor gedetailleerd weefselonderzoek.
• (Zelf)behandeling en herstel: Bij ernstige gevallen is chirurgie nodig. Aanbevolen zijn pijnbestrijding, fysiotherapie, braces, ergonomische aanpassingen en een gezonde leefstijl. Bij lichte vormen kan behandeling overbodig zijn.

Beschrijving klachten

Spondylolisthesis is een aandoening waarbij een wervel verschuift ten opzichte van de direct onderliggende wervel. Deze verschuiving kan zowel naar voren (anterolisthesis) als naar achteren (retrolisthesis) zijn, waarbij de voorwaartse verschuiving het meest voorkomt. Ondanks deze verschuiving ondervindt niet iedereen symptomen; in sommige gevallen kan de aandoening aanwezig zijn zonder pijn of ongemak te veroorzaken, wat 'asymptomatisch' wordt genoemd. Hoewel spondylolisthesis voorkomt bij 4-6% van de volwassenen met rugklachten, is de prevalentie hoger in bepaalde subgroepen, zoals bij oudere vrouwen, waar het in sommige gevallen tot meer dan 20% kan oplopen. Het is bekend dat bepaalde populaties, vaak beïnvloed door genetische en omgevingsfactoren, een verhoogde kans hebben op het ontwikkelen van deze aandoening.

De ernst van de afglijding wordt geclassificeerd met een grading-systeem

• Graad I: Hierbij vindt een verschuiving van het wervellichaam plaats tot maximaal 25% van zijn breedte.
• Graad II: Deze graad vertegenwoordigt een verschuiving van het wervellichaam variërend van 25% tot 50%.
• Graad III: In dit geval is er een verschuiving van het wervellichaam van 50% tot 75%.
• Graad IV: Deze wordt beschouwd als de meest ernstige vorm van spondylolisthesis, waarbij de verschuiving van het wervellichaam groter is dan 75%.

Ontstaanswijze

• Afglijdingslocatie: Meestal vindt de afglijding plaats laag in de rug, met name bij de 5e lendenwervel en de 1e wervel van het heiligbeen, maar kan in theorie in de gehele wervelkolom optreden.
• Congenitale oorzaak: Spondylolisthesis kan aangeboren zijn.
• Trauma: Een trauma of letsel kan leiden tot een verschuiving van de wervels.
• Degeneratie: De aandoening kan voortkomen uit degeneratie van de wervelkolom door slijtage of ouderdom.
• Botkwaliteit en onderliggende ziektes: Een verminderde botkwaliteit, mogelijk veroorzaakt door ziektes zoals osteoporose, kan leiden tot spondylolisthesis. Vaak is de pars interarticularis (deel van de wervelboog) beschadigd, wat aan beide zijden van de wervel kan gebeuren. De ligamenten (banden) en tussenwervelschijven zijn doorgaans onvoldoende sterk om deze verschuiving op te vangen.
• Overbelasting en herhaalde bewegingen: Voortdurende zware fysieke arbeid of sporten die de rug belasten, zoals gewichtheffen of gymnastiek, kunnen de wervels overbelasten en tot spondylolisthesis leiden.
• Infecties of tumoren: Hoewel zeldzaam, kunnen bepaalde infecties of tumoren in de wervelkolom structurele veranderingen veroorzaken die leiden tot een wervelverschuiving.
• Rugoperaties: Eerdere operaties aan de rug kunnen soms de structuur van de wervels veranderen en zo bijdragen aan spondylolisthesis.

Symptomen

• Lage rugpijn: Een aanhoudende pijn of periodieke pijnlijke aanvallen in de onderrug.
• Verstijving: Een voelbare stijfheid rondom het gebied waar de afglijding zich bevindt.
• Uitstralende pijn: Pijn die zich uitbreidt naar de achterkant van een of beide benen, soms tot aan de voeten, vergezeld van tintelingen of gevoelloosheid.
• Instabiliteit: Een gevoel dat de rug niet stabiel is of kan 'schieten'.
• Verergering bij inspanning: Klachten nemen toe bij langdurig staan of lopen.
• Verlichting in rust: Liggen kan helpen de symptomen te verminderen.
• Aangepaste houding: Ter vermindering van de klachten neigen patiënten naar een houding met gebogen knieën, verminderde bekkenkanteling en verhoogde hamstring-spanning.
• Spierzwakte: Vooral in de benen kan er sprake zijn van verminderde kracht.
• Beperkte bewegingsvrijheid: Moeilijkheden met buigen en strekken van de rug, evenals draaibewegingen.
• Stijfheid: Vooral na het slapen of langdurig zitten kunnen patiënten stijfheid ervaren in de rug.

De symptomen van spondylolisthesis variëren afhankelijk van het individu, de ernst van de wervelverschuiving en de exacte locatie in de wervelkolom.

Diagnose

De diagnose van spondylolisthesis wordt voornamelijk gebaseerd op de symptomen zoals door de patiënt beschreven. Tijdens een lichamelijk onderzoek kan er een palpabel trapje, een uitstekende wervel, gevoeld worden ter hoogte van de afglijding. Een laterale (zijaanzicht) röntgenfoto is een veelgebruikte methode om zowel de diagnose te bevestigen als de mate van afglijding vast te stellen. MRI-scans kunnen ook worden gebruikt voor een gedetailleerd beeld van de betrokken weefsels en structuren. Bij onzekerheid of twijfels over de symptomen of de te volgen behandeling, is het raadzaam een huisarts of fysiotherapeut te raadplegen voor deskundig advies en evaluatie.

(Zelf)behandeling en herstel

• ​Milde afglijding: Bij een geringe afglijding die geen klachten veroorzaakt, is interventie vaak niet nodig.
• Chirurgische interventie: Bij aanzienlijke afglijding en ernstige klachten kan een operatie nodig zijn, waarbij wervels gefixeerd worden. Een postoperatieve revalidatie bij een fysiotherapeut is hierop volgend essentieel.
• Pijnstilling: In overleg met een huisarts kan pijnmedicatie worden voorgeschreven, vooral bij aanhoudende pijn. Overweeg een massagekussen voor pijjnverlichting.
• Fysiotherapie en lichaamsbeweging: Een fysiotherapeut kan begeleiding bieden met gerichte oefeningen en adviezen, vooral gericht op het versterken van de rug- en buikspieren. Voor diegenen die zelf aan de slag willen gaan, is een trainingsschema op maat nuttig. Zwemmen, vooral in een warm zwembad, kan zowel de rug ontlasten als spierkracht bevorderen. Voorkeur voor een behandeling op locatie? Vind de ideale expert met onze BehandelaarWijzer. 
• Optimaliseer je thuisworkout: Voor het beste resultaat tijdens je training thuis raden we de volgende oefenmaterialen aan: een oefenmat en een oefenbal.
• Gebruik van braces en steunzolen: Overweeg het dragen van een rugbrace tijdens belastende activiteiten en gebruik steunzolen of orthopedische schoenen om de houding en stabiliteit te verbeteren. Een verkeerde voetstand of ongeschikt schoeisel kan de symptomen van een lumbale kanaalstenose verergeren. Raadpleeg een podotherapeut voor professioneel advies.
• Gezonde leefstijl: Als je spondylolisthesis hebt, speelt een gezonde leefstijl een cruciale rol. Door bewuste keuzes te maken, zoals het volgen van een gebalanceerd dieet, zorgen voor voldoende rust en regelmatig bewegen, kun je de symptomen beperken en de voortgang van de aandoening afremmen. Deze aanpassingen helpen niet alleen de klachten te verminderen, maar ondersteunen ook een gebalanceerde verhouding tussen fysieke inspanning en herstel. Voor gedetailleerde tips en informatie over het optimaliseren van je leefstijl, kun je hier verder lezen of gebruikmaken van de beschikbare e-learning.